'सुर्तीजन्य पदार्थमा कर वृद्धि अपरिहार्य छ' (भिडियो)

पछिल्लो समय सुर्तीजन्य पदार्थ सेवन र यसबाट परिरहेको आर्थिक भार धेरै रहेको छ । सन् २०२३ को तथ्याङ्क हेर्दा कुल १४ अर्ब घाटा देखिन्छ । राजश्व सङ्कलनमा उल्लेख्य वृद्धि भएको देखिए पनि सुर्तीजन्य पदार्थ सेवनले पार्ने स्वास्थ्य समस्या, त्यसबाट हुने मृत्यु र उपचार खर्चलगायतको हिसाब गर्दा ठुलो मात्रामा घाटा देखिएको हो । यसलाई कम गर्ने उपायहरूको खोजी भइरहेको छ । त्यसमध्ये कर वृद्धि पनि एक रहेको विज्ञहरूको राय छ । यसै सन्दर्भमा स्वास्थ्य शिक्षा, सूचना तथा सञ्चार केन्द्र, स्वास्थ्य प्रवद्र्धन तथा सुर्तीजन्य पदार्थ नियमन शाखाका प्रमुख उपेन्द्र ढुङ्गानासँग हेल्थपाटीका लागि सन्तोष निरा राईले कुराकानी गर्नुभएको छ ।

वस्तुको मूल्य वृद्धि हुँदा त्यसको माग बजारमा कम हुन्छ भन्ने अर्थशास्त्रको सिद्धान्त छ । सो सिद्धान्त अनुरूप सुर्तीजन्य पदार्थमा पनि कर वृद्धि गर्न जरुरी छ । सुर्तीजन्य पदार्थमा अन्य सामान्य वस्तुमा जस्तो कर वृद्धि गरे पनि वा यसको मूल्यमा वृद्धि भएपनि वृद्धिको अनुपातमा माग घट्छ भन्ने छैन । यद्यपि केही समूहमा भने यसको असर पर्छ । कतिपय विद्यार्थी वा किशोर उमेरकाहरू, सेवन गर्न खोज्ने नयाँ समूह, कम आय भएका व्यक्तिहरूले माग कम गर्ने वा सेवन गर्न छोड्ने हुनसक्छ ।

ऐनमा जरिवानाको पनि व्यवस्था गरिएको छ । प्रमुख जिल्ला अधिकारी र स्थानीय तहको प्रशासकीय प्रमुखलाई अनुगमनको जिम्मा दिइएको छ । उजुरी पर्दा तत् स्थानमा उहाँहरूलाई कारबाहीको लागि व्यवस्था ऐनले गरेको छ । तर उजुरीहरू वा गुनासोहरू कम आउने गरेका छन् । आम व्यक्तिबाट सुर्तीजन्य पदार्थको सेवन सार्वजनिक स्थलमा गरेको बारे गुनासो नआएको देखिन्छ । यद्यपि ऐनअनुसार समय समयमा अनुगमन र भेटिएका उल्लङ्घनका घटनामा कारबाही भने गर्ने गरिएको छ । यसो गरिरहँदा अझै केही व्यवस्थाहरू लागू गर्नमा कठिनाई वा व्यवधानहरू भने रहेका छन् ।

सुर्तीजन्य पदार्थ सेवन कम गर्ने उपायहरू
निश्चित मापदण्डको आवश्यकता छ । जसले पनि, जहाँ पनि, जति पनि बिक्री गर्न वा किन्न नपाउने व्यवस्था हुनुपर्छ । निश्चित उमेर समूहका व्यक्तिले मात्र किन्न पाउने व्यवस्था पनि हुनुपर्छ । यो प्रावधान प्रभावकारी हुन्छ । अर्को भनेको जनचेतनाको माध्यमबाट नियन्त्रण गर्न सकिन्छ । अर्को विभिन्न आकर्षक बट्टा वा आकार बनाउनमा रोक लगाउने हुनुपर्छ । अहिले इ–सिगरेट, भेप जस्ता सुर्तीजन्य वस्तुहरू आकर्षक शैलीमा निर्माण गरिएका छन् । त्यस्तो आकर्षक वस्तु जस्तो बनाउनमा निरुत्साहित गर्नुपर्छ । कतिपयले सुर्तीजन्य पदार्थ त्याग्न खोजिरहनुभएको हुन्छ । उहाँहरूलाई विकल्प दिनुपर्छ । परामर्श दिने वा औषधि आवश्यक परे औषधिको व्यवस्था पनि गर्नुपर्छ ।

अर्को उपाय भनेको कर वृद्धि नै हो ।

कर वृद्धिले सुर्तीजन्य पदार्थमा नियन्त्रण कसरी हुन्छ ?
कर वृद्धिले सुर्तीजन्य पदार्थको मागमा कम गर्न सकिन्छ । सैद्धान्तिक रूपमा कुरा गर्दा ३० प्रतिशत कर वृद्धि गर्दा १० प्रतिशतसम्म यसको माग घटाउन सकिन्छ भन्ने छ । त्यसैले खिल्लीमा ५० पैसा, एक रुपैयाँ बढेर मात्र हुँदैन । त्यति मात्र वृद्धि भएमा सेवकर्ताले वास्ता गर्दैन । उसले थोरै थप गर्दा नै किन्न सक्छ र सहजै पाउन सक्छ । सेवनकर्ताको सङ्ख्या कम गर्न सकिदैन । त्यसैले यस्ता पदार्थमा कर वृद्धि गरिरहनुपर्छ जसले सेवनकर्ता घटोस् । थोरै मात्र कर वृद्धि गर्दा उत्पादकले मूल्य वृद्धि गर्छ र नाफ उसले लिन्छ तर सेवनकर्ताको सङ्ख्या घट्दैन । यसकारण हामीले कम्तिमा पनि छिमेकी राष्ट्रले जति कर लगाएको छ त्यति चाहिँ पु¥याउन आवश्यक छ ।

कर वृद्धि गर्न खोज्दा प्रतिरोध आउँछ
सुर्तीजन्य पदार्थमा कर वृद्धि गर्दा प्रतिरोध हुने गरेको छ । पहिलो त राजस्व कम हुन्छ भनेर प्रतिरोध हुने गरेको छ । समग्रमा राजस्व वृद्धि हुन्छ । प्राप्त पछिल्लो तथ्याङ्क हेर्दा कर वृद्धि गर्दा पनि राजस्व वृद्धि भएकै देखिएको छ । अर्को कुरा पनि छ । कर वृद्धि गर्दा कालोबजारी हुन्छ भन्छन् । कालोबजारीको सम्भावना पनि न्यून रहेको छ । छिमेकी मुलुकमै नेपालमा भन्दा बढी कर लगाइएको छ । त्यहाँ महङ्गो हुन्छ । त्यसैले कालोबजारी वा लुकेर ल्याइए पनि त्यो न्यून हुन्छ ।

कर वृद्धि गर्दा राजस्व घट्दैन । सन् २०२१ भन्दा ०२२ मा अन्तशुल्कबाट प्राप्त राजश्वमा वृद्धि भएको देखिन्छ । त्यस्तै ०२२ भन्दा ०२३ मा कर बढेको नै देखिन्छ । त्यसैले कर वृद्धि गर्दा प्रतिरोध गर्नुपर्ने आवश्यकता देखिदैन ।