रेबिजको जोखिममा १५ वर्ष मुनिका बालबालिका, घरपालुवा कुकुर प्रमुख कारक

रेबिज पशुबाट मानिसमा सर्ने रोग हो। चरा र स्तनधारी प्राणीहरूमा मात्र असर गर्ने यो रोग जंगली जनावरहरू जस्तै स्याल, ब्वाँसो, फ्याउरो आदी जनावरहरूमा उत्पन्न हुन्छ ।  घरपालुवा जनावर कुकुरमा प्राय यो रोग सर्छ। 

रेबिज भाइरसले केन्द्रीय स्नायु प्रणालीमा सङ्क्रमण गर्छ। त्यसैले मानिसमा एकपटक सङ्क्रमण भइसकेपछि रेबिजका बिरामीलाई बचाउन नसकिने विज्ञहरु बताउनुहुन्छ । 

इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखामा कार्यरत पशु चिकित्सक डा. रोशिका श्रेष्ठले १५ वर्षभन्दा कम उमेरका बालबालिकाहरुमा रेबिज रोगको जोखिम अन्य व्यक्तिको तुलनामा बढी रहने देखिएको जानकारी दिनुभयो । 

जुनसुकै उमेरका कुकुर बिरालाले टोके पनि रेबिज रोग लाग्न सक्छ । पप्पीले टोके रेबिज लाग्दैन भन्ने गलत धारणा रहेको र यही गलत धारणाको कारण रेबिजबाट मृत्यु भइरहेको सुनाउनुभयो । रेबिज रोग आउटब्रेक भएका स्थानहरुमा अनुसन्धान गर्दा सानो पप्पी तथा किटन (कुकुर र बिरालोका बच्चा) ले टोके रेबिज लाग्दैन भन्ने गलत धारणा छ, जसले रेबिज रोगको जोखिम बढाइरहेको छ । 

रेबिज रोग आउटब्रेक भएका स्थानहरुमा अनुसन्धान गर्दा सानो पप्पी तथा किटेन (कुकुर र बिरालोको बच्चा) ले टोके रेबिज लाग्दैन भन्ने गलत धारणा रहेको पाइएको उहाँले जानकारी दिनुभयो । 

गलत धारणा के छ भने बालबालिकाहरुले कुकुर बिरालाले टोकेको कुरा अभिभावकलाई नभन्ने, सुई लगाउुपर्छ भन्ने डरले नभन्ने प्रवृतिले उनीहरु रेबिजको शिकारमा परिरहेको उहाँले बताउनुभयो । 

रेबिज रोगको जोखिममा स्कुले बालबालिकाहरु रहेकाले उनीहरु माझ जनचेतना फैलाउने काम भइरहेको जानकारी दिनुभयो । साथै विभिन्न मेडिकल कलेज, भेटेरेनरी कलेजहरुमा रेबिजबारे सचेनामूलक कार्यक्रमहरु गरिरहेको उहाँले बताउनुभयो । 

सन् २०३० सम्ममा नेपालमा रेबिजको कारण हुने मृत्युलाई शुन्यमा झार्ने लक्ष्य राखिएको छ । तर हाल वर्षेनी करीब १०० जनाको मृत्यु रेबिजको कारण भइरहेको हुनसक्ने हनुमान गरिएको छ । यद्यपी यसबारे आधिकारीक तथ्यांक भने सरकारसँग छैन । सरकारले रेबिज विरुद्ध खोप निशुल्क प्रदान गर्दै आइरहेको छ । मानिस या जनावर लगाइने रेबिज विरुद्धको खोप निशुल्क प्रदान गरिरहेको छ ।  

घरमा पालेका जनावर (जसलाई रेबिज खोप लगाएको हुन्छ) त्यस्ता जनावरहरुमा रेबिज रोग लाग्ने गरेकाले घरपालुवा जनावरलाई रेबिज विरुद्धको खोप लगाएको छ भनेर ढुक्क भएर बस्न नहुने उहाँको सुझाव छ । रेबिजको खोप २ देखि ८ डिग्रीको तापक्रममा भण्डारण गर्नुपर्ने भएकाले घरपालुवा जनावरलाई रेबिज विरुद्धको खोप लगाउने बेला कोल्डचेन छ कि छैन भन्ने विषयमा सचेत हुनपर्ने उहाँको जोड छ । 
घर घरमा आएर घरपालुवा जनावरलाई रेविज विरुद्धको खोप लगाइदिन्छ भनेर खुशी हुने होइन, आफू र आफ्नो जनावरको संरक्षणका लागि रेबिज विरुद्धको खोपको कोल्डचेनको अवस्था बुझ्न र सोध्न जरुरी रहेको उहाँले बताउनुभयो । 

यदि कुनै जनावरले टोकी हाले के गर्ने 
रेबिज सङ्क्रमण भएका जनावरले मानिसलाई टोकेमा त्यस्ता जनावरको र्‍यालबाट रोग सर्न सक्छ । रेबिज भाइरस शरीरमा प्रवेश गरेपछि फैलिनका लागि केही दिनदेखि महिनौँसम्म लाग्ने श्रेष्ठले बताउनुभयो । उहाँका अनुसार नेपालमा ९९ प्रतिशत रेबिज परपालुवा जनावर कुकुरको टोकाइका कारण लाग्ने गरेको छ । सरकारी तथ्यांक अनुसार कुकुर या अन्य कुनै जनावरको टोकेर नेपालमा वर्षेनी ८५ हजार जनाले रेबिज विरुद्धको खोप लगाउने गरेका छन् । 
रेबिजबाट बच्न के गर्ने ?
कुनै पनि जनावरले टोकेपछि एन्टिरेबिज भ्याक्सीन लगाउनपर्ने र यो एक हप्तामा तिन मात्रा लगाउनपर्ने श्रेष्ठ बताउनुहुन्छ । यो लागेको मानिस पानी देखेर डराउने, हावा चल्दा तर्सने जस्ता लक्षणहरु देखिन्छन् । रेबिज रोग लागेपछि केही समयमै मानिसको मृत्यु हुन्छ । 

रेबिजबाट बच्नका लागि कुकुर वा अन्य कुनै पनि घरपालुवा तथा जङ्गली जनावरले टोकेमा रेबिजको भाइरसलाई निसंक्रमण गर्न तुरुन्तै साबुन लगाएर बगिरहेको पानीले १५ मिनेटसम्म धुने, प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रमा रेबिज विरुद्धको खोपको व्यवस्था छ, सकेसम्म छिटो खोप लगाउन गइहाल्नुपर्छ । खोप एक हप्तासम्म ३ मात्रा लगाउनपर्छ । 

सेप्टेम्वर २८ (भोली) दिन नेपालमा पनि विश्व रेबिज विरुद्धको दिवस विभिन्न कार्यक्रम गरि मनाइंदैछ । दिवसको पूर्वसन्ध्यामा ईपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखामा कार्यरत पशु चिकित्सक डा. रोशिका श्रेष्ठसँग हेल्थपाटीका लागि जगन्नाथ ढकालले रेबिज रोग के हो ? रेबिज रोगका सम्बन्धमा भ्रम र गलत धारणा, कुन उमेर समूह रेबिजको जोखिममा छन् ? कुन उमेरका समूहका जनावरले टोक्दा रेबिज लाग्छ भन्ने विषयमा कुरा गर्नुभएको छ ।