सिभिल अस्पतालका अधिकांश नर्स, डाक्टर ज्यालादारीमै

सजना (नाम परिवर्तन)ले नर्सिङ विषयमा स्नातक गर्नुभएको छ। विगत ९ वर्षदेखि उहाँ सरकारी अस्पतालमा ज्यालादारीमा जागिर खाइरहनु भएको छ। बानेश्वरस्थित निजामती कर्मचारी (सिभिल) अस्पतालमा काम गर्दै आउनुभएकी सजनाले दिनको १ हजार पाउनुहुन्छ । पारिश्रमिक दैनिक एक हजार भएको भर्खरै ३ महिना हुँदैछ ।
उहाँले उक्त अस्पतालमा दिनको ४०० रुपैयाँदेखि काम सुरु गर्नुभएको थियो । धेरै वर्षसम्म पारिश्रमिक दैनिक ३५ देखि ५० रुपैयाँ मात्र बढ्यो। अहिले दिनको १ हजार पुग्दा उहाँको तलब स्थायी वा करारमा काम गर्ने अन्य नर्ससहर हुन आउँछ । तर सजना खुसी हुनुहुन्न ।
ड्युटी गरेको दिनको मात्रै तलब पाउने व्यवस्था उहाँलाई चित्त बुझेको छैन । उहाँलाई आफू हेपिएको भान हुन्छ । ‘ज्यालादारीमा काम भन्नेबित्तिकै समाजले हेर्ने दृष्टिकोण पनि फरक छ’ सजना भन्नुहुन्छ, ‘त्यसैले मैले ९ वर्ष काम गर्दा पनि आफू ज्यालादारीमा काम गरेको कुराकसैलाई भनेकी छैन।’
कमला (नामपरिवर्तन) ले पनि सिभिल अस्पतालमा ज्यालादारीमै बिरामीको उपचार गर्न थालेको १० वर्ष पुगेको छ । अस्पतालले हप्ताको एक दिन बिदा दिने व्यवस्था गरेको छ, त्यो पनि पैसा काटेर।
रातदिन नभनी बिरामीको सेवामा खटिनुभएकी कमलाले पनि आफूले ज्यालादारी काम गरिरहेको कुरा कसैलाई भन्नुभएको छैन ।
लामो समयदेखि सो अस्पतालमै बिरामीसँग घुलमिल भएकाले अन्त काम गर्न मन नलागेको उहाँ बताउनुहन्छ । निजी अस्पतालमा झनै श्रम शोषण हुने पीरले ज्यालदारीमै भएपनि सरकारी अस्पतालमै काम गरिरहेको उहाँ सुनाउनुहुन्छ । त्यसअघि उहाँ एक निजी अस्पतालमा मासिक ३ हजारमा काम गर्नुहुन्थ्यो ।
बिदा बस्यो कि तलब काटिने भएकाले महिनामा पाएको अनिवार्य बिदाबाहेर अन्य दिन खासै बिदामा बसेको याद कमलालाई छैन । ‘दिन गनेर पैसा हात पर्छ, त्यसैले खासै विदा बस्ने गरेको छैन’ कमला सुनाउनु हुन्छ।
सजना र कमला मात्रै होइन सिभिल अस्पतालमा झण्डै २०० जना नर्स ज्यालदारीमा काम गरिरहेका छन् । त्यहाँ १६ जना नर्स मात्रै स्थायी छन् । बाँकी करार र ज्यालादारीमा छन् ।
करारमा काम गर्ने नर्सहरुले स्थायी कर्मचारीले पाउने सञ्चयकोष र उपदान नपाए पनि अन्य सुविधा पाउँछन् ।
ज्यालादारीमा काम गर्नेहरुले न बिदा पाउँछन् न दशैभत्ता नत जोखिम भत्ता नै । अस्पताल आए गएको पैसा मात्रै पाउँछन् ।
उक्त अस्पतालमा वर्षाैदेखि ज्यालदारीमै काम लगाइदै आएको छ । वर्षाैंदेखि त्यहाँ कार्यरत नर्सहरु ज्यालदारीको व्यवस्थालाई हटाउनु पर्ने माग गर्दै आएका छन् तर उनीहरुको मागको सुनुवाइ हुन सकेको छैन।
आफ्ना समस्याबारे बाहिर बोले जागिर जाने डरले यसबारे खुलेर कोही बोल्न सक्दैनन् । कतिले आफ्नो घरपरिवारलाई समेत ज्यालादारीमा काम गरेको जानकारी गराएका छैनन् ।
केही नर्सहरु आफूलाई सिभिलमा काम गरेको भन्नसमेत लजाउँछन्। उनीहरु आफ्नाबारे बोल्नै रुचाउदैनन्् । बिरामीको सेवा गर्ने अठोटले लाखौं खर्चेर नर्स बनेकाहरु, ज्यालादारीमा काम गर्नुपर्दा हिनताबोध हुने गुनासो गर्छन्। यस्तो व्यवस्थामा काम गर्नुपर्दा आफूहरु अपमानित भइरहेको नर्सहरु बताउँछन्।
नेपाल नर्सिङ संघकी अध्यक्ष प्रा.मनकुमारी राईले नर्सलाई ज्यालादारीमा काम लगाउन नपाउने बताउनुहुन्छ । नर्सलाई ज्यालादारीमा काम लगाउनु अपमानित मात्रै होइन चरम श्रमशोषण रहेको उहाँको भनाइ छ। विज्ञापन खुलाउँदा नै ज्यालदारी नभई करार उल्लेख गर्नुपर्ने उहाँ बताउनुहुन्छ ।
यसो त सिभिल अस्पतालले नर्सको माग गर्दा नै ज्यालादारीमा भनी विज्ञापन हुँदा व्यापक आलोचना पनि भएको थियो । त्यसपछि सच्याएर करार भनेपनि काम ज्यालादारीमै लगाइरहेको छ ।
स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले स्वास्थ्यकर्मीहरुलाई ज्यालादारीमा नियुक्त गर्ने भन्ने सम्वन्धमा कुनै कार्यविधि बनाएको छैन । स्वास्थ्य संस्थामा रिक्त रहेका पदमा चिकित्सक वा स्वास्थ्यकर्मी करार सेवामा व्यवस्थापन गर्ने सम्बन्धि कार्यविधि २०७६ ले संघ, प्रदेश वा स्थानीय तहका स्वास्थ्य संस्थाहरुमा चिकित्सक वा स्वास्थ्यकर्मीहरु स्थायी पदपूर्ति हुन नसकी स्वास्थ्य सेवा प्रवाह गर्न कठिनाई भएमा चिकित्सक वा स्वास्थ्यकर्मी करार सेवामा लिई स्वास्थ्य सेवा प्रवाह गर्नुपर्ने उल्लेख गरेको छ ।
यो कार्यविधि स्वास्थ्य सेवा नियमावली २०५५ को नियम ११ क बमोजीम मन्त्रिपषिद्बाट स्वीकृत गरि लागू गरिएको हो । यसरी करारमा नियुक्त गरिएको चिकित्सक वा स्वास्थ्यकर्मीले सार्वजनिक विदामासमेत काम गर्नुपर्ने र सोवापत् सट्टा बिदा पाउनेछन् । साथै उनीहरुले सार्वजनिक विदाबाहेक प्रत्येक महिना एक दिन बिदा पाउनेछन्, अन्य दिन कार्यालयमा बिना सूचना अनुपस्थ्ति कर्मचारीले सो दिनको तलव पाउनेछैनन् ।
यसैगरी जुन तहको पदमा रहेको हो सो पदको शुरु तलव स्केल बराबरको पारिश्रमिक र महँगी भत्ता पाउनेछन् । कम्तिीमा ६ महिना वा बढी सेवा गर्ने कर्मचारीलाई प्रत्येक वर्ष एक महिनाको तलव बराबरको रकम चाडवाड खर्चवापत् पाउने व्यवस्था कार्यविधिले गरेको छ ।
यद्यपी डाक्टर तथा नर्स प्राविधिक सेवा अन्तर्गत पर्ने भएकाले उनीहरुलाई ज्यालदारीमा काम लगाउन नपाउने सरकारी नर्सहरुको संस्था गोनानकी अध्यक्ष कल्पना श्रेष्ठ बताउनुहुन्छ ।
तर सिभिल अस्पताल, स्वास्थ्य मन्त्रालय अन्तर्गत नभई सामान्य प्रशासन मातहतमा पर्दछ । निजामती कर्मचारी अस्पताल, विकास समिति गठन आदेश २०६४ को दफा १५ ले दिएको अधिकार प्रयोग गरी निजामती कर्मचारी अस्पताल विकास समितिबाट यो अस्पताल सञ्चालित छ ।
नर्स तथा स्वास्थ्यकर्मी जस्तो प्राविधिक जनशक्तिलाई ज्यालदारीमा राख्न नपाउने स्वास्थ्य मन्त्रालयको प्रावधान रहेको गोनानकी अध्यक्ष श्रेष्ठ बताउनु हुन्छ।
उक्त प्रावधानलाई बेवास्ता गर्दै सम्वन्धित अर्काे अस्पतालले स्वास्थ्यकर्मीलाई ज्यालदारीमा राख्नु चरम विभेद र अपमान भएको श्रेष्ठको ठम्याइ छ । सम्पूर्ण निजामती कर्मचारीहरुको सेवा सुविधाबारे काम गर्ने मन्त्रालय मातहत रहेको स्वास्थ्य संस्थामै स्वास्थ्यकर्मीलाई उपेक्षा गर्नु लज्जास्पद भएको उहाँ बताउनुहुन्छ ।
स्वास्थ्य जस्तो संदेवनशील क्षेत्रमा सेवा प्रवाह गर्ने नर्सलगायत जनशक्तिलाई ज्यालादारीमा काम लगाइनु लज्जास्पद र खेदजनक रहेको उहाँको निष्कर्ष छ।
आफू केही समय उक्त अस्पतालमा रहँदा सो व्यवस्थाको विरुद्ध बोलेको र अब पनि निरन्तर बोलिरहने प्रतिवद्धता श्रेष्ठले जनाउनु भयो ।
अस्पतालका निर्देशक डा.विधाननिधी पौडेलले ज्यालादारी व्यवस्थालाई हटाउन नियमावली संशोधन प्रक्रृया चलिरहेका बेला सर्वाेच्चको अन्तरिम आदेशका कारण रोकिएको बताउनुभयो ।
‘हामीले ज्यालादारीमा काम गरिरहनु भएका डाक्टर नर्सलाई करारमा राख्ने गरी काम अगाडि बढाएका थियौं तर करारका कर्मचारीहरुले पहिला आफूहरुलाई स्थायी गर्नुपर्ने माग राखेर सर्वाेच्चमा रिट हाल्नुभयो’ निर्देशक पौडेलले भन्नुभयो, ‘त्यही मुद्दामा सर्वाेच्चले कुनैपनि नयाँ व्यवस्था लागू नगर्न आदेश दिएकाले काम अघि बढ्न नसकेको हो।’
अस्पतालको काम चलाउन बाध्य भएर नर्सलाई ज्यालदारीमा राखिएको उहाँको भनाइ छ।
कर्मचारी नियुक्त गर्ने सम्बन्धमा विनियमावली संसोधन गर्ने र करार कार्यविधि बनाएर अघि बढ्ने भन्ने योजना रहेकोमा अदातलको आदेशले केही गर्न नसकेको उहाँको स्पष्टोक्ति छ ।
सिभिलमा नर्स मात्रै होइन डाक्टर पनि ज्यालादारीमै काम गर्छन् । १२५ जना डाक्टरमध्ये जम्मा ३ जनामात्रै स्थायी छन् । करारमा ५४ र करिब ७० जना डाक्टर ज्यालदारीमा छन् भने २०० जना नर्स ज्यालदारीमा छन् । १६ जना नर्स स्थायी र बाँकी करारमा छन् । अहिले सिभिलमा स्थायी, करार र ज्यालादारी गरी झण्डै ५०० भन्दाबढी कर्मचारी छन् । हाल १३२ बेडमा सञ्चालित सिभिलमा ओपीडिमा दैनिक ८०० बिरामी आउछन् ।
तपाईँको अभिमत