प्रिनेटल स्क्रिनिङ : गर्भमै वंशाणुगत रोगको जोखिम पत्ता लगाउने प्रविधि(भिडियो)

विश्वमा १०० शिशुमध्ये १–२ जना शिशुमा जन्मजात दोष र विभिन्न अनुवांशिक रोगको समस्या देखिने गरेको जानकारहरु बताउँछन्।  जन्मजात देखिने कतिपय रोगको उपचारका लागि जायजेथा सक्किदा पनि शिशुलाई बचाउन नसकिने चिकित्सकहरु बताउनुहुन्छ । 

‘प्रि–नेटल स्क्रिनिङ टेस्ट’ अर्थात् पेटभित्र रहेको बच्चाको स्वास्थ्य अवस्था परीक्षण गरे अनुवांशिक रोगको जोखिम पत्ता लगाउन सकिने  परोपकार प्रसूति गृह तथा स्त्रीरोग अस्पतालका निर्देशक डा.श्रीप्रसाद अधिकारी बताउनुहुन्छ । 

थापाथलीस्थित परोपकार प्रसूति गृह तथा स्त्रीरोग अस्पतालमा ४ वर्षदेखि सञ्चालनमा रहेको उक्त परीक्षण प्रविधिबाट आमाको पेटमा रहेको शिशुमा अनुवांशिक समस्याको जोखिम रहे नरहेको पत्ता लगाउन सकिने उहाँले बताउनुभयो । 

उहाँका अनुसार यो परीक्षणमा गर्भ रहेको निश्चित समयमा आमाको रगतको परीक्षण र भिडियो एक्सरे गरेर आएको रिपोर्टलाई विश्लेषण गरिन्छ । जसबाट पेटभित्र रहेको भु्रणमा डाउन सिन्ड्रोम, न्युरल ट्युब डिफेक्ट लगायतका समस्याको पहिचान गर्नमा मद्धत पुग्छ । 

गर्भावस्थामा के - के परीक्षण गर्नुपर्छ ?
गर्भवती महिलाले खानपिन र जीवनशैलीमा निकै ख्याल गर्नपर्छ । त्यो बाहेक रगत परीक्षण र भिडियो एक्सरे गर्नपर्छ । गर्भ रहेको ३ महिनाभित्र कम्तिमा रगतको समूह, रगतमा हेमोग्लोबिन, सुगरको अवस्था, एचआइभी, हेपाटाइटिस बी, पिसावको परीक्षण गर्नपर्छ । 
भ्रुण बनेको छ कि छैन, बच्चा सही स्थानमा छकी छैन भन्ने लगायतका अवस्था जान्न भिडियो एक्सरे गराउनपर्छ । यी परिक्षणहरु  नियमित परीक्षण अन्तर्गत पर्दछन् । 

विश्व स्वास्थ्य संगठनले गर्भावस्थामा ८ पटक नियमित परीक्षण गर्नपर्ने सुझाव दिएबमोजिम आजकल सोही अनुसार परीक्षण केन्द्रित गरिएको छ । गर्भ रहेको १२ हप्तामा पहिलो, १६ —१८ हप्तामा दोस्रो एनामोलिस स्क्यान ( शिशुको भ्रुणहरुको अवस्था कस्तो छ भन्ने परीक्षण गरिन्छ, जस्तै मस्तिष्क,आँखा, नाक, लगायत शरीरका प्रत्येक अंगको विकासको अवस्था हेरिन्छ) २० — २४ हप्तामा तेस्रो पटक( आमाको सुगरको मात्रा हेरिन्छ), २८ हप्तामा चौथो (भ्रुणको मुटुको अवस्था हेरिन्छ), ३२ हप्तामा पाचौं, ३४ हप्ता छैठौ, ३६ हप्तामा सातौ र ३८ ४० हप्तामा आठौं पटक गर्भको परीक्षण गर्नपर्छ । 

यसअघि गर्भवतीले कम्तिमा ४ पटक नियमित परीक्षण गर्नपर्ने अभ्यास थियो । साथै केही गर्भवतीहरुलाई विशेष जाँच पनि गर्नपर्ने हुनसक्छ । जस्तै थाइरोइड, मुटुका अपरेशन गरेका, अन्य रोगका औषधि खाइरहेका महिलाहरु छन् भने उनीहरुलाई नियमितबाहेकका थप परीक्षणहरु गराउनपर्ने हुनसक्छ । 

परोपकार प्रसुती अस्पतालमा दिनमा कम्तिमा ८० जनाको शिशुको जन्म भइरहेको छ, वार्षिक २४ हजार शिशुको जन्म यस अस्पतालमा हुने गरेको छ । 

प्रिनेटल स्क्रिनिङ टेस्ट के हो ?

केही गर्भमा पेटभित्रै शिशुमा एनामालिजको जोखिम हुनसक्छ । प्रिनेटल स्क्रिनिङ अन्तर्गत रगत परीक्षण र भिडियो एक्सरे पर्दछ । ३ महिनाभित्र डियुल मार्करमार्फत भ्रुणको आनुवांशिक अवस्थाको जाँच गरिन्छ । यो जाँच आमाको रगत परीक्षणबाट गर्नपर्छ ।  यसमा एउटा ब्लड टेस्ट हुन्छ । जुन डियुल मार्कर, त्रिपल मार्कर र क्वाडरुपल मार्कर गरी तीन प्रकारको हुन्छ ।

यसैगरी १२ देखि १४ हप्तामा भिडियो एक्सरे गरिन्छ त्यसमार्फत भ्रुणको नाकको हड्डी र टाउकोभन्दा पछाडिको भाग हेर्ने गरिन्छ । फेरि २० हप्तामा एनामोलिज टेस्ट गरिन्छ । स्क्रिनि शतप्रतिशत पत्ता लगाउन सकिदैन तर कुन गर्भमा आनुवांिशक समस्याको जोखिम बढी छ र कुनमा कम छ भन्ने हेर्न सकिन्छ । यदि जोखिम उच्च देखियो भने फेरि डाइग्नोष्टिक टेस्ट गर्नपर्छ, यो टेस्ट महँगो पर्छ । डाइग्नोष्टिक टेस्टबाट पनि शिशुमा आनुवांशिक समस्या रहेको देखिए शिशु राख्न नहुने भनी दम्पत्तीलाई सुझाव दिने गरिन्छ । 

प्रिनेटल टेस्ट स्क्रिनिङको आवश्यकता किन ?
विकसित देशहरुमा पनि शिशुहरुमा आनुवाशिंक समस्या देखिने क्रम बढिरहेको दृखिन्छ ।  ढिला विवाह अनि ढिला सन्तानको योजना बनाइदा शिशुमा जन्मजात दोषहरु देखिने सम्भावन बढ्छ । 
प्रिनेटल टेस्ट गर्दा यदि कुनै बच्चामा समस्या देखियो भने त्यो बच्चालाई सुरक्षित तरिकाले गर्भपतन गराउन सकिन्छ । 

सबै गर्भवतीलाई प्रिनेटल स्क्रिनिङ टेस्ट आवश्यक छ ?
सबै गर्भवतीले प्रिनेटल टेस्ट स्क्रिनिङ गर्दा राम्रो हुन्छ । पहिला परिवारका सदस्यमा आनुवांिशक समस्या भएको थाहा नभएको पनि हुनसक्छ, यो अवस्थामा सबै गर्भवतीले परीक्षण गर्दा ढुक्क हुन सकिन्छ, यो जाँचको शुल्क धेरै पर्दैन । विवाह ढिलो हुँदा बच्चा जन्माउने योजना पनि ढिला भइरहेको हुन्छ । सामान्यतया ३५ वर्षपछि गर्भाधारण गरेका महिलाको पेटमा हुने शिशुलाई डाउन सिन्ड्रोमको सम्भावना बढी हुन्छ । त्यस्तै, पहिलो बच्चामा डाउन सिन्ड्रोम देखिएको छ भने गर्भमा रहेको दोस्रो बच्चामा पनि यो समस्या दोहोरिने सम्भावना बढी हुन्छ । त्यसैले गर्भमा रहेका शिशुमा यी समस्याको जोखिम रहे नरहेको थाहा पाउन सबै गर्भवतीले प्रिनेटल स्क्रिनिङ टेस्ट गराउँदा सम्भावित जोखिमबाट पर्ने असरबाट जोगिन सकिन्छ ।   

गर्भ रहेको कति समयमा प्रिनेटल स्क्रिनिङ टेस्ट गर्नुपर्छ ?
प्रिनेटल टेस्ट गर्भ रहेको ८ हप्तादेखि १२ हप्ताभित्र परीक्षण गर्नपर्छ । १२ हप्तामा भिडियो एक्सरे मार्फत शिशुको नाकको हड्डी र टाउको पछाडिको भागको अवस्था हेरिन्छ । 
१५ हप्तादेखि २३ हप्ताभित्र क्वाडरुपल मार्कर गर्नपर्छ,  १८ - २२ हप्तामा एनामोलिज परीक्षण गर्नपर्छ । २४ देखि २६ हप्तामा शिुशको मुटुको अवस्था परिक्षण गर्नपर्छ । 

डियुल मार्करको २५००, वाटरबर मार्कर ३००० र भिडियो एक्सरेमार्फत गरिने १२५० रुपैंया पर्दछ । 

सय शिशुमध्ये १-२ जनामा वंशाणुगत समस्या देखिएको पाइएको छ । ढिला सन्तान जन्माउने प्रवृत्ति बढ्दा वंशाणुगत समस्या एनामोलिजको समस्या बढिरहेको पाइन्छ । यद्यपी नेपालको सन्दर्भमा यसबारे अनुसन्धान भएको छैन ।  

दिनमा १० १५ जनाले रगतमार्फत डियुल मार्कर जाँच, भिडियो एक्सरेमार्फत ५० जनाले एनामोलिज परीक्षण भइरहेको छ । यो परीक्षणबारे अझै जनचेतना फैलाउनपर्ने आवश्यक छ । जिल्ला - जिल्लामा प्रिनेटल टेस्ट स्क्रिनिङबारे जानकारी गराउनपर्छ । अझैपनि धेरै गर्भवतीहरु स्क्रिनिङ टेस्टको पहुँचबाट बाहिर छन् ।