नर्सिङ पेशाकाे दायरा नबढ्दा नर्सहरू बेराेजगार !

नर्सहरुको तयारी कक्षाका लागि अनगिन्ति इन्स्टिच्यूट  रहे पनि उक्त इन्स्टिच्यूटहरुमा केही समयमा लागि नर्स गएर पढाउने गर्नुहुन्थ्यो तर यो संस्था हामी नर्स आफैले खोलेका हौँ

काठमाडौं । नेपालमा नर्सिङ पढेका करिब एक लाखमध्ये आधा भन्दा बढी नर्स बेरोजगार छन् । जागिरमा भएका अधिकांस नर्सको तलव सरकारले ताेकेकाे भन्दा न्यून छ । यस्तो अवस्थामा नेपालमा नर्सको सुनौलो भविष्यको सम्भावना देखेर चार जना नर्सहरुले लगानी गरि प्रास्ना इन्टरनेशनल एजुकेशन खोलेका छन् ।

ललितपुरको लगनखेलमा हालैमात्र स्थापित यस संस्थामा नर्सको लाइसेन्सिङ तयारी कक्षा, नर्सको प्रवेश परीक्षा, विषयगत ट्युशन कक्षा, लोकसेवा तयारी कक्षा सञ्चालन गरिनेछ । नर्सहरुको तयारी कक्षाका लागि अनगिन्ति इन्स्टिच्यूट रहे पनि उक्त इन्स्टिच्यूटहरुमा केही समयमा लागि नर्स गएर पढाउने गर्नुहुन्थ्यो तर यो संस्था हामी नर्स आफैले खोलेका हौँ, संस्थाका कार्यकारी प्रमुख नर्स विष्णु पाठक खुशी हुँदै भन्नुहुन्छ, 'बाई द नर्सेस फर द नर्सेस हाम्रो मुलमर्म हो ।' नर्सका लागि नर्स नै चाहिन्छ भनेर आफूहरु अघि बढेको पाठक बताउनुहुन्छ । 

करिव १ लाखको हाराहारीमा नेपालमा नर्स छन् । हाल स्टाफ नर्स ६१ हजार ४२१, अनमी ३५ हजार ९ तथा विदेशी नर्स ६४४ र मिडवाइफ ११ जना नेपाल नर्सिङ काउन्सिलमा दर्ता छन् । उत्पादनको तुलनामा रोजगारीको संख्या न्यून हुनु दुखद हो तर नर्सको सही व्यवस्थापन र उनीहरुको क्षमता अभिवृद्दि गर्न सके अहिलेको नर्सको संख्या नेपालका लागि अति नै कम हो । 

नेपालको जनसंख्यालाई हेर्ने हो भने अहिले एक नर्सले ४ सय भन्दा बढी बिरामी हेर्नुपर्ने बाध्यता छ । नेपालको जनसंख्या ३ करोडभन्दा बढी छ । त्यसमध्ये करिव १ करोड नेपाली विदेशमा छन् । नेपालमा करिव १ लाख नर्स छन् जसमा ५० प्रतिशत नर्स बेरोजगार छन् । 

नेपालमा नर्सको व्यवस्थापन हुन सकिरहेको छैन, नर्सलाई उनीहरुको विषयगत क्षेत्रमा मात्रै काममा लगाउन सकिएको छैन, रातदिन खटिने उनीहरु चरम श्रमशोषणमा छन् तर नर्सिङ पेशाको दायरालाई बढाउन सके अहिले भएका नर्सले नेपाललाई पुग्दैन ।

काममा भएका नर्स र नेपालको जनसंख्या हिसाव गर्दा एक नर्सले करिव ४ सय जनसंख्यालाई हेर्नुपर्ने बाध्यता छ । यसरी एक नर्सले यति धेरै जनसंख्यालाई हेर्नुपर्दा सेवाको गुणस्तर कायम हुन सकेको छैन त्यसैले सरकारले नर्सहरुको सही व्यवस्थापन गर्न मापदण्ड बनाएर लागू गरे अहिले भएका नर्स वेरोजगार हुने छैनन्, बरु नर्सको संख्या अपूग हुन्छ । 

विष्णु भन्नुहुन्छ, नेपालमा नर्सको व्यवस्थापन हुन सकिरहेको छैन, नर्सलाई उनीहरुको विषयगत क्षेत्रमा मात्रै काममा लगाउन सकिएको छैन, रातदिन खटिने उनीहरु चरम श्रमशोषणमा छन् तर नर्सिङ पेशाको दायरालाई बढाउन सके अहिले भएका नर्सले नेपाललाई पुग्दैन । ११ वर्ष बिरामीको सेवा गर्नुभएकी विष्णु तीन वर्ष अष्ट्रेलिया बसेर त्यहाँका नर्सहरुले गर्ने जिम्मेवारीलाई नजिकैबाट नियाल्ने मौका पाउनुभयो । 

नेपाल छँदा अस्पताल तथा स्वास्थ्य संस्थामा मात्रै नर्सलाई सिमित देख्नुभएकी उहाँले अष्ट्रेलिया पुगेपछि नर्सिङ क्षेत्रलाई फराकिलो देख्नुभयो । स्वास्थ्य संस्था अलवा, व्यक्तिको घर, जेष्ठ नागरिक हेरचाह केन्द्र, होस्टल, प्रत्येक संस्थाहरुमा नर्सलाई देख्नुभयो । अस्पताहरुमा पनि आइसियु, बर्थिङ सेन्टर, वार्ड, बुढापाकालाई हेर्ने छुट्टै नर्स भेट्नुभयो अर्थात् नर्सले जुन विषयमा पढे सोही विषयअनुसारको काम पाएको भेट्नुभयो । तर नेपालमा त्यस्तो अवस्था छैन ।

विदेशमा नर्सको माग अधिक छ, कमाई पनि राम्राे छ । देशमा उचित अवसर नपाउँदा आफू जस्तै विदेसिएका धेरै नेपाली नर्सलाई विष्णुले भेटाउनु भयो तर त्यहाँको मापदण्ड अनुसार नर्सहरु काम गर्न अल्मलिएको पाउनुभयो । 

अनि विष्णुले विदेश जाने नर्सलाई परामर्श र तालिमको खाँचो रहेको औल्याउनुभयो । त्यसपछि नेपाल फर्कने सोच बनाएको विष्णु बताउनुहुन्छ ।

नेपालमा नर्सको सम्भावनालाई बढाउन र विदेशमा जाने नर्सलाई देश अनुसारको व्यवस्था अनुसार तालिम दिनसमेत संस्था खोलिएको उहाँले बताउनुभयो । दायरा फराकिलो भए नेपालमा नै नसिर्ङ पेशाप्रति झनै आकर्षण बढ्ने विश्लेषण अर्की सञ्चालक नर्स प्रतिक्षा ढकाल गर्नुहुन्छ । त्यसका लागि नर्सलाई अस्पताल तथा स्वास्थ्य संस्थामा मात्रै सिमित राख्न नहुने तर्क उहाँको छ ।

‘जब नर्स आफू स्वयम् दक्ष, क्षमतावान हुन्छन् तब उनीहरु आफ्नो हक, अधिकारको लागि अझै दृढ हुन्छन् । नीति निर्माताले कडाइका साथ नियम नलगाउँदा र नर्स स्वय्म चुप लागेर लुरुलुरु काम गर्नु नै नर्सहरु श्रम शोषणमा पर्नुको प्रमुख कारण

नेपालमा विद्यालय नर्स कार्यक्रम सुरु भएयता केही हदसम्म नेपाली नर्सहरुले काम पाएका छन् तर यो पर्याप्त भने नभएको ढकालको ठम्याई छ । बल्लबल्ल सरकारी अस्पतालहरुमा विद्यालय नर्सको सुरुवात भएको छ तर यसलाई कडाइका साथ प्रत्येक निजी विद्यालयमा पनि नर्स राख्नुपर्ने उहाँको सुझाव छ । 

त्यसो भए नर्सिङ पेशालाई देश, समाज, परिवार र स्वयम् नर्सप्रति थप उत्तरदायी र उनीहरुको भविष्य सुनिश्चितत हुन्छ । सुनिश्चिततका लागि के काम हुन जरुरी छ भन्ने हाम्रो प्रश्नमा नर्स प्रतिक्षा भन्नुहुन्छ, नर्सलाई केयर गिभरका रुपमा समेट्न सकिन्छ, जेष्ठ नागरिकको हेरचाहमा पनि सहभागी गराउन सकिन्छ भने घर घरमा सेवा दिन सकिने व्यवस्था मिलाउन सकिन्छ । यसका लागि नर्स क्षमतावान हुनुपर्छ, आफूले पढेको विषय अनुसार दखल राख्न सक्नुपर्छ, त्यसका लागि व्यवहारिक ज्ञान र सीप चाहिन्छ । 

‘जब नर्स आफू स्वयम् दक्ष, क्षमतावान हुन्छन् तब उनीहरु आफ्नो हक, अधिकारको लागि अझै दृढ हुन्छन् । नीति निर्माताले कडाइका साथ नियम नलगाउँदा र नर्स स्वय्म चुप लागेर लुरुलुरु काम गर्नु नै नर्सहरु श्रम शोषणमा पर्नुको प्रमुख कारण औँल्याउदै  ढकाल भन्नुहुन्छ, ‘थप अध्ययनका लागि कामको अनुभवको आवश्यक पर्ने र नर्सको उक्त बाध्यतालाई हतियार बनाएर केही निजी अस्पतालहरुले नर्सलाई शोषण गरिरहेका छन् ।’

अहिले उपत्यकामा मात्रै नर्सिङ अध्ययनको तयारी र नर्स भएसकेपछि थप अध्ययनको तयारी कक्षा सञ्चालन गर्ने इन्स्टिच्यूटको संख्या एक सयभन्दा बढी छन् तर नर्सकै पृष्ठभुमि भएकाहरुद्वारा सञ्चालित यस्तो किसिमको संस्था भने पहिलाे भएकाे उहाँहरुकाे दाबी छ । 

नसिर्ङ किन पढ्ने ? 

नर्स भएको घर र नभएको घर नै फरक हुन्छ । नर्स भएको घरमा प्रत्येक व्यक्तिको स्वास्थ्यको विशेष ख्याल हुन्छ । त्यसैले नर्स जागिरका लागि मात्रै होइन आफू र परिवार, समाज, राष्ट्र र सारा विश्वकाे सेवाकाे लागि भएकाे अर्की सञ्चालक नर्स यमुना बज्राचा‌र्य बुझाई छ ।